Filantropia najbogatszych

„Chciałbym, żeby gazety pisały o zwykłych ludziach tak jak o milionerach. Mielibyśmy zalew artykułów typu «Hojny gest Marka z Gdyni. Przekaże 50 zł na ratowanie zwierząt zagrożonych wyginięciem»” [1].

Anna i Robert Lewandowscy ogłosili, że przekażą milion euro na walkę z koronawirusem (dokładny cel ma zostać ujawniony niebawem) [2]. O tej decyzji powszechnie informowały polskie media, w niektórych przypadkach wprost ją chwaląc. Określono ją m.in. mianem „szczodrego gestu” [3], „pięknego gestu” [4] i „hojnego gestu” [5]. Co o tym myślę jako lewicowy chrześcijanin?

Adidas World of Football, Berlin, CC-BY-SA-2.5/GFDL, źródło: Wikimedia Commons

I.

Na początek powiedzmy wprost: to dobrze, że te środki zostaną przekazane. Dzięki nim ktoś zachowa zdrowie i życie. Istotne jest również to, iż Lewandowscy nawołują: „Stosujmy się do zaleceń, słuchajmy tych, którzy się na tym dobrze znają. Bądźmy odpowiedzialni” [2].

Jednocześnie wypada zachować proporcje. Obecny kontrakt Roberta Lewandowskiego z Bayernem Monachium opiewa na 20 milionów euro brutto rocznie, a więc zapewne 12–13 milionów netto [6]. Sumę tę trzeba jeszcze powiększyć o dochody z reklam oraz inwestycji [7]. Milionowa wpłata stanowi więc parę procent rocznych zarobków piłkarza. Zadeklarowaną kwotę można również zestawić z majątkiem Roberta Lewandowskiego, przez „Wprost” w 2018 roku oszacowanym na 353 miliony złotych [8]. Przy kursie europejskiej waluty wynoszącym mniej więcej 4,3 zł [9] było to jakieś 80 milionów euro. Zatem zapowiedziane wsparcie to w przybliżeniu jeden procent majątku Lewandowskiego.

I tak wracamy do cytatu z początku notki. Czy to umniejsza wartość wspomnianego miliona dla walki z koronawirusem? Skądże. Nie widzę jednak powodu, by uznawać ten datek za doskonalszy moralnie od dotacji osób zarabiających mniej, a również przeznaczających kilka procent swoich dochodów.

(Dodajmy na marginesie, że krytykowane bywa też samo ogłaszanie darowizn w mediach. Z mojej perspektywy jest to problematyczne, ale nie jednoznaczne. Upublicznianie takich decyzji może bowiem zachęcać innych ludzi do podobnych wyborów. To bez wątpienia jedna z przyczyn, dla których w świecie piłki nożnej nie tylko Lewandowski przekazuje pewną – niewielką – część swoich środków na zwalczanie pandemii [10]).

II.

Milionowe sumy wpłacane przez najbogatszych mogą działać na naszą wyobraźnię. Jednak w moim przekonaniu należy jasno wskazywać, że są to ułamki zarobków i jeszcze mniejsze ułamki majątków. W innym wypadku powstaje fałszywe wrażenie, jakoby najzamożniejsi postępowali w sposób szczególnie wartościowy. A przecież jak pokazały badania empiryczne:

– Z ponad tysiąca ludzi, których datki przeanalizowano w 2001 roku w Wielkiej Brytanii, zarabiający poniżej 5000 funtów rocznie przeznaczali niemal 4,5% dochodów na cele charytatywne. Z kolei ci, którzy otrzymywali ponad 40 000 funtów, wydawali tylko nieco ponad 2%. Wśród osób o najwyższych dochodach ta wartość ponownie wzrastała, lecz rozkład nie był równomierny – stosunkowo wysoką średnią wyrabiała niewielka grupka wyjątków [11].

– Między 2006 a 2012 rokiem, czyli w okresie poprzedniego wielkiego kryzysu gospodarczego, Amerykanie zarabiający powyżej 200 000 dolarów na rok zmniejszyli swoje datki o blisko 5%, podczas gdy zarabiający poniżej 25 000 dolarów zwiększyli je prawie o 17% [12].

– Osoby o wyższym statusie materialnym zachowują się w sposób mniej altruistyczny i mniej empatyczny [13]. W jednym z badań uczestnicy i uczestniczki należący do niższych klas oddawali nieznanym ludziom o 44% więcej otrzymanych zasobów [14].

W dodatku część najbogatszych wykorzystuje kruczki prawne – a niekiedy wprost łamie przepisy – aby uciekać przed podatkami. Jak podsumowuje Míchel Acosta: Lionela Messiego skazano za popełnione w latach 2007–2009 oszustwa na łączną kwotę 4,1 miliona euro, Cristiano Ronaldo natomiast w latach 2011–2014 ukradł 14,7 miliona euro [15]. A ilu przypadków złodziejstwa podatkowego nie udało się dowieść z powodu ogromnej zawiłości takich spraw? Mając tę kwestię w pamięci, powinniśmy inaczej spojrzeć na to, że np. w 2015 roku Ronaldo został uznany najbardziej aktywnym dobroczynnie sportowcem świata [16]. Choć trzeba pamiętać, że akurat Anna i Robert Lewandowscy według wszelkiego prawdopodobieństwa podatki płacą uczciwie.

III.

Nie jestem pierwszą osobą, która zwraca uwagę na te rzeczy – na Twitterze zrobił to wcześniej m.in. Jakub Wencel, pisząc: „Czekam, aż media połapią się w końcu, że ta cała działalność charytatywna bogatych to jedna wielka ściema i te «miliony rzucone na pomoc» to dla nich drobniaki, które kupują im gigantyczny PR i polityczną ochronę przed wyższymi podatkami” [17]. Obecnie tweet jest już usunięty, jak bowiem wyjaśnia autor: „Zbluzgało mnie jakieś tysiąc osób, a od jakichś 30 dostałem w DM-ach zapowiedzi «rozjebania łba» i «pomocy w zdechnięciu». Polityka to nic, twardy elektorat mają w Polsce tylko piłkarze” [18].

Równocześnie w portalach sportowych pojawiły się takie nagłówki, jak „Robert Lewandowski chwalony i… krytykowany”. Nie jestem pewien, czy można obie rzeczy stawiać na równi, jeśli po jednej stronie mamy pojedyncze tweety z pozytywnymi reakcjami liczonymi najwyżej w setkach, a po drugiej „wpis na Instagramie Roberta polubiło ponad 500 tys. użytkowników. Pojawiło się mnóstwo pochlebnych komentarzy” [19]. Wygląda na to, że na dyskusję o ciemnych stronach filantropii – i piłki nożnej – nie jesteśmy jeszcze gotowi.

IV.

Jak wspominałem, piszę z perspektywy lewicowego chrześcijanina. Lewicowe podłoże mojej opinii jest – tuszę – jasne. A chrześcijańskie? To chciałbym krótko wyjaśnić, bo mam wrażenie, że pewne sprawy nie przebiły się jeszcze do szerszej świadomości.

Po pierwsze, procentowe podejście do datków jest bezpośrednio ugruntowane w Biblii. W Ewangelii według św. Łukasza czytamy: „[Jezus] podniósł oczy i ujrzał, jak bogacze wrzucali ofiary do skarbony. Zobaczył też pewną ubogą wdowę, która wrzuciła tam dwie drobne monety. I powiedział: Naprawdę mówię wam, ta uboga wdowa wrzuciła więcej niż wszyscy. Oni wszyscy bowiem wrzucali na ofiarę z tego, co mieli w nadmiarze, ona natomiast wrzuciła ze swego niedostatku wszystko, co miała na życie” [20]. Podobnie w Drugim Liście św. Pawła do Koryntian: „Niech więc wasze bogactwo przyjdzie teraz, w tym czasie z pomocą ich niedostatkom, […] aby nastała taka równość, jak napisano: «Nie miał za wiele ten, kto miał dużo. Nie miał za mało ten, kto miał niewiele»” [21].

Po drugie, w chrześcijaństwie własność prywatna nie jest świętością. Na przykład w katolicyzmie rzymskim – jednej z wielu odmian tej religii – teoretycznie obowiązują zasady, które ostatnio w „Kontakcie” przypominał Piotr Wilkin [22]. Wydane w 2005 roku „Kompendium nauki społecznej Kościoła” mówi między innymi: „Każdy człowiek powinien mieć możliwość korzystania z dobrobytu koniecznego dla jego pełnego rozwoju: zasada powszechnego używania dóbr jest «pierwszą zasadą całego porządku społeczno-etycznego» i «typową zasadą chrześcijańskiej nauki społecznej» […]. Normie tej trzeba podporządkować wszystkie inne prawa, jakiekolwiek by one były, łącznie z prawem własności i wolnego handlu […]; przywrócenie zaś tym prawom ich pierwotnego celu winno być uważane za ważne i naglące zadanie społeczne” [23]. Tak, tak, kiedy wicepremier Jarosław Gowin w 2017 roku mówił, że własność prywatna jest dla niego święta, wypowiadał się w sposób niezgodny z tą tradycją [24].

I tak to wygląda. Zdrowy dystans do filantropii najbogatszych (połączony z krytycznymi analizami jej miejsca w społeczeństwie i gospodarce, a nie z koncentracją na pojedynczych osobach) nie jest jedynie kwestią lewicową. Jest również sprawą chrześcijańską, albo przynajmniej taką być powinien. Pamiętajmy o tym, gdy np. „Gazeta Wyborcza” będzie dalej pisać o znanych polskich filantropach w ramach cyklu „Fundusz Społeczny Polskiego Biznesu” [25].

PRZYPISY

[1] https://twitter.com/Forafix/status/1241653200215818240 [2] https://www.instagram.com/p/B-AdC9uBGU2/, https://wyborcza.pl/7,75398,25809797,robert-i-anna-lewandowscy-przekazuja-milion-euro-na-walke-z.html [3] https://gol24.pl/koronawirus-robert-lewandowski-chwalony-i-krytykowany-za-milion-euro-darowizny/ar/c2-14872633 [4] https://www.rmfmaxxx.pl/news/Anna-i-Robert-Lewandowscy-przekazali-milion-euro-na-walke-z-koronawirusem-Piekny-gest-sportowej-pary,50549.html [5] https://www.pudelek.pl/fani-dopytuja-anne-lewandowska-o-darowizne-na-walke-z-koronowirusem-to-dla-polski-czy-niemiec-6491647134558944a [6] https://www.transfermarkt.com/lewandowski-extends-bayern-munich-contract-wages-on-coutinho-rsquo-s-level/view/news/344460 [7] https://myfitness.gazeta.pl/myfitness/7,166676,25682875,zarobki-lewandowski-wcale-nie-sa-owiane-tajemnica-ile-zarabia.html, https://sportowefakty.wp.pl/pilka-nozna/704918/wielka-kasa-dla-lewandowskiego-10-milionow-za-kontrakty-reklamowe [8] https://www.wprost.pl/tylko-u-nas/10134418/robert-lewandowski-na-liscie-100-najbogatszych-polakow-jaki-ma-majatek.html, https://businessinsider.com.pl/finanse/robert-lewandowski-trafil-na-liste-najbogatszych-polakow-zarabia-na-roznych-polach/9nshq9g [9] https://www.nbp.pl/home.aspx?f=/kursy/arch_a.html [10] https://sportowefakty.wp.pl/pilka-nozna/875586/koronawirus-swiat-pilki-pomaga-w-walce-z-pandemia-robert-lewandowski-na-razie-na [11] https://www.theguardian.com/society/2001/dec/21/voluntarysector.fundraising (w światowej skali przykładem takich wyjątków jest kampania The Giving Pledge, zainicjowana przez Billa Gatesa i Warrena Buffetta: https://en.wikipedia.org/wiki/The_Giving_Pledge, https://givingpledge.org/) [12] https://www.forbes.com/sites/katiasavchuk/2014/10/06/wealthy-americans-are-giving-less-of-their-incomes-to-charity-while-poor-are-donating-more/#1e94b7331264 [13] https://www.theatlantic.com/business/archive/2017/12/why-dont-rich-give-more-charity/548537/ [14] https://www.npr.org/templates/story/story.php?storyId=129068241&t=1584903594190 [15] https://michelacosta.com/en/cristiano-ronaldo-messi-fraud-tax-fraud/ [16] https://www.independent.co.uk/news/people/cristiano-ronaldo-named-most-charitable-athlete-after-donating-thousands-10459073.html [17] https://www.meczyki.pl/newsy/robert-lewandowski-krytykowany-za-pomoc-w-walce-z-koronawirusem-najlepiej-zeby-dal-wszystko-co-ma/139443-n [18] https://twitter.com/kuba_w/status/1241512517991620608 [19] https://gol24.pl/koronawirus-robert-lewandowski-chwalony-i-krytykowany-za-milion-euro-darowizny/ar/c2-14872633, https://polskatimes.pl/koronawirus-robert-lewandowski-chwalony-i-krytykowany-za-milion-euro-darowizny/ar/c2-14872633 [20] Łk 21,1-4 (zob. też Mk 12,41-44). Cytuję za Biblią Ekumeniczną wydaną przez Towarzystwo Biblijne w Polsce (przekład zbiorowy, wersja cyfrowa z 2018 roku). [21] 2 Kor 8,14. [22] https://magazynkontakt.pl/przemilczana-rewolucja-papieza-franciszka/ [23] http://www.vatican.va/roman_curia/pontifical_councils/justpeace/documents/rc_pc_justpeace_doc_20060526_compendio-dott-soc_pl.html (punkt 172) [24] https://www.facebook.com/magazynkontakt/photos/a.161524877216351/1340318462670314/?type=3&theater [25] https://wyborcza.pl/7,75398,25809797,robert-i-anna-lewandowscy-przekazuja-milion-euro-na-walke-z.html