Przestańcie mieszać orientację z pedofilią! O raporcie ks. Paula Sullinsa dla Ruth Institute

Od końca sierpnia już sześć razy pisałem o tym, że orientacja seksualna – bi-, homo-, hetero-, bez znaczenia – nie jest powodem ani pragnień, ani czynów pedofilskich [1]. Dziś robię to znowu, bo na stronie Vatican News, opisywanej jako „nowy system informacyjny Stolicy Apostolskiej”, ukazała się notka sugerująca istnienie związku „pomiędzy homoseksualizmem wśród księży a wypadkami nadużyć seksualnych w amerykańskim Kościele”. Notka ta następnie została powielona m.in. przez Katolicką Agencję Informacyjną oraz „Gościa Niedzielnego”.

Niektóre z polskich prawicowych mediów – w tym Telewizja Publiczna – podejmowały już próby powiązania homoseksualności z pedofilią (rzadziej publikowano teksty zgodne z wiedzą naukową, np. w Deonie). Nie jest to jednak standardowa narracja Watykanu i liczę na to, że nie mamy do czynienia z początkiem jakiegoś nowego kursu.

Napisałem wczoraj do redakcji Vatican News z propozycją zamieszczenia tekstu polemicznego. A dlaczego taki tekst jest potrzebny? Bo autor przywoływanego raportu popełnia wiele błędów, które unieważniają jego wnioski. Przyjrzyjmy się części z tych pomyłek, w przybliżonym porządku od najmniej do najbardziej istotnej.

Nowo wyświęcani diakoni leżą krzyżem wokół ołtarza. Katedra Matki Bożej Anielskiej w Los Angeles, 2004 rok

(zdjęcie: Rick Flynn, właściciel praw: Eric Stoltz, źródło: Wikimedia Commons, CC BY-SA 2.5)

Twórcą opracowania, którego dotyczy notka Vatican News, jest Paul Sullins, doktor socjologii i żonaty ksiądz katolicki (dokonał konwersji już po zawarciu małżeństwa w innym wyznaniu). Część jego artykułów ukazała się w znaczących czasopismach naukowych, takich jak „Demography”, „Sociology of Religion”, „Southern Medical Journal” albo „Journal of Church and State”. Wszelako w ostatnich latach opublikował również parę tekstów na temat zdrowia psychicznego dzieci wychowywanych w związkach jednopłciowych. Te artykuły trafiły już do czasopism znacznie niższej jakości, a proces recenzencki był w ich wypadku raczej symboliczny – na przykład jeden z recenzentów zażyczył sobie wyłącznie usunięcia pojedynczej literówki. Pojawia się więc pytanie, czy w publikacjach o tej tematyce Sullins nie obniża standardów prowadzenia badań.

Nie musi to jeszcze oznaczać, że najnowszy raport na pewno został źle zrobiony, ale mamy powód do szczególnej ostrożności. Wątpliwości można też nabrać po zajrzeniu na stronę Ruth Institute – instytucji, dla której przygotowywał raport ksiądz Sullins. Nie jest to bowiem po prostu „organizacja non-profit zajmująca się głównie badaniem skutków rewolucji seksualnej i tego, jak wpływa ona na młodych ludzi”, jak głosi notka Vatican News. Jest to również instytucja, której założycielka pisze na stronie głównej: „W epoce rewolucji seksualnej przeżyłam całe swoje życie. Jej puste obietnice wyrządziły krzywdę milionom ludzi” [2]. Bardzo jednoznaczna deklaracja ideowa.

Jak pokazuje lektura raportu, skróconych materiałów Ruth Institute oraz rozmowy z autorem, podejrzenia były uzasadnione. Pominę tutaj pierwszą część dokumentu, która mówi, że liczba ofiar w ostatnich dekadach bynajmniej nie spadła w tak dużym stopniu, jak to się zwykle twierdzi (to stwierdzenie należałoby osobno sprawdzić). Skupię się na tezie, iż w USA w latach 1955–1999 „wzrost lub spadek odsetka chłopców wśród ofiar był niemal idealnie skorelowany […] ze wzrostem lub spadkiem liczby homoseksualnych księży” [3].

Otóż źródła, do których sięgnął Sullins, zwyczajnie na nic takiego nie wskazują.

Okładka książki napisanej przez założycielkę Ruth Institute (źródło: konto instytutu na Twitterze)

Zwracam uwagę na skromny podtytuł: „35 proroczych artykułów pisanych przez dwie dekady”

Skąd autor czerpał informacje do wspomnianej tezy? Dane o płci pokrzywdzonych pochodzą z pierwszego raportu John Jay College, jednego z najważniejszych jak dotąd opracowań problemu (ściślej mówiąc, są to dane na temat osób stawiających zarzuty o wykorzystanie). O ile wiem, wiarygodności tych informacji nie podważa praktycznie nikt. Bardziej złożona jest za to sprawa z danymi na temat orientacji księży. Pochodzą one z sondażu przeprowadzonego w 2002 roku przez „Los Angeles Times”, który jest źródłem ciekawym, ale problematycznym.

Po pierwsze, redakcja gazety wytypowała do badania 5000 amerykańskich księży, ankiety zaś odesłało 1854, czyli 37%. Wyniki dotyczą więc głównie księży ochotników, a ci mają nieco inne cechy niż całość duchowieństwa [5]. W dodatku nie do końca wiemy, na czym polega ta różnica. Dlatego wszelkie uogólnienia trzeba formułować ostrożnie.

Po drugie, przy pytaniu o orientację Sullins za homoseksualistów uznał zarówno księży, którzy w pięciostopniowej skali zaznaczyli odpowiedź „Orientacja homoseksualna” (9%), jak i tych, którzy wybrali „Gdzieś na środku, ale raczej po stronie homoseksualnej” (6%). Taki zabieg sam w sobie nie jest błędem i spotyka się go przy skrótowym relacjonowaniu wyników badań, ale może on wprowadzać dodatkową niedokładność.

Po trzecie, odpowiedzi na pytanie o homoseksualność nie wskazują wprost orientacji księży, a jedynie orientację deklarowaną. Paul Sullins nie dowiedział się więc, że w USA od lat pięćdziesiątych do osiemdziesiątych konsekwentnie wzrastała liczba homoseksualnych kapłanów. Dowiedział się tylko, że im starsi byli respondenci w 2002 roku, tym rzadziej dobrowolnie mówili o takiej orientacji. A to nie to samo.

Nietrudno wskazać powody, dla których np. ksiądz urodzony w 1955 roku mógł zadeklarować homoseksualność chętniej niż kapłan urodzony w roku 1935. Ten pierwszy wychował się już w czasach przemian obyczajowych, gdy o prawach gejów mówiono znacznie częściej niż dotąd. Ten drugi osiągnął pełnoletniość tuż po tym, jak w Wielkiej Brytanii za homoseksualizm skazano Alana Turinga. Byłoby rzeczą zaskakującą, gdyby nawet po wielu latach duchowni z obu grup równie chętnie przyznawali, iż są homoseksualni – także sami przed sobą.

Dziwne, że to wyjaśnienie nie przyszło Sullinsowi na myśl. Za to redakcji „Los Angeles Times” przyszło, bo w jednym z tekstów z 2002 roku odnajdziemy zdanie: „Liczby wspierają tezę, że w ostatnich dekadach więcej gejów zostało wyświęconych na księży, albo przynajmniej że księża geje są obecnie bardziej otwarci, jeśli chodzi o ich seksualność” [6]. Szkoda, że w raporcie Ruth Institute nie ma na ten temat ani słowa, a cytowana notka Vatican News zawiera tylko dość enigmatyczną dla laików wzmiankę o „wnioskowaniu ze współzależności pomiędzy zjawiskami”.

Zdjęcie paszportowe szesnastoletniego Alana Turinga, potem znakomitego informatyka i matematyka

(w 1952 roku Turing został skazany za homoseksualizm; zmarł w roku 1954, a w 2014 został pośmiertnie uniewinniony)

Sullins nie uzasadnił zatem stwierdzenia, jakoby od połowy XX wieku odsetek homoseksualnych duchownych wzrastał tak samo szybko, jak odsetek wykorzystanych chłopców. Bardziej prawdopodobne jest, że zmiana ta nabrała tempa około 1980 roku, jak to wskazują autorzy pierwszego raportu John Jay College. Trzeba uczciwie przyznać, że ich dane również nie są pewne [7], ale istnieją też inne świadectwa, np. badania pokazujące szeroko rozpowszechniony proces odchodzenia z kapłaństwa do małżeństwa (a więc i wzrost odsetka księży homoseksualnych) w latach siedemdziesiątych. W takim wariancie cała korelacja, o której mówi Sullins, upada.

Co więcej, przeprowadzono wiele badań pokazujących, że w skali całego społeczeństwa nie ma związku między orientacją seksualną a pedofilią lub wykorzystaniem. Autor raportu nie odnosi się jednak do tych badań i nie próbuje pokazać, dlaczego w przypadku księży miałoby być inaczej. Nie znalazłem też żadnej takiej uwagi w materiałach dla mediów na stronie Ruth Institute.

Odpowiednie odniesienie znajdziemy chyba tylko w wywiadzie dla serwisu National Catholic Register. „Moim zdaniem te wyniki […] nie oznaczają, że osoby homoseksualne mają wrodzoną czy też wewnętrzną skłonność do popełniania nadużyć w stopniu większym niż heteroseksualne. Wiemy wręcz, że tak nie jest. Większość przypadków wykorzystania w większości sytuacji ma miejsce za sprawą heteroseksualnych mężczyzn”. Zarazem autor dodaje: „Przyglądam się za to wpływowi subkultur homoseksualnych w seminariach na […] promowanie wykorzystania” [8]. W tym ujęciu odpowiedzialność nie spoczywałaby na jednostkach, lecz na grupach.

No to jak z tymi subkulturami?

Okładka książki Paula Sullinsa o żonatych księżach katolickich, wydanej w 2015 roku przez Oxford University Press

W sondażu „Los Angeles Times” respondenci mieli ocenić, czy podczas ich pobytu w seminarium istniała tam „homoseksualna subkultura”. Sullins łączy tu odpowiedzi „Zdecydowanie” (12%) i „Chyba tak, ale nie jestem pewien” (14%), po czym wskazuje na efektowną korelację między deklarowanym występowaniem takiej subkultury a liczbą przypadków wykorzystania. Jakie problemy wiążą się z takim ujęciem zagadnienia?

Po pierwsze, w ankiecie zdefiniowano domniemane subkultury homoseksualne jako „określone grupy osób cechujące się własnymi przyjaźniami, spotkaniami i słownictwem”. To bardzo szerokie sformułowanie i nie tak łatwo odgadnąć, o czym mogli myśleć respondenci. Być może przypominali sobie po prostu, czy w seminarium dało się dostrzec obecność jakichkolwiek homoseksualnych mężczyzn. A jak już wiemy, widoczność tych ostatnich nie jest tym samym, co ich rzeczywista liczba.

Po drugie, szczególne nasilenie „homoseksualnych subkultur” powinno prowadzić do istotnego wzrostu przyszłej liczby przestępstw kleryków, którzy uczą się w danym seminarium. Wiemy ze stron 42–43 raportu John Jay College, że generalnie sprawcy popełniali zarzucone im czyny przynajmniej kilka lat po wyświęceniu. Zatem sugerowana przez ankietę „Los Angeles Times” koncentracja „subkultur homoseksualnych” w seminariach księży wyświęconych w latach 1980–1994 powinna doprowadzić do dalszego zwiększenia odsetka chłopców wśród ofiar (ewentualnie do jego utrzymania). Tymczasem obserwujemy proces przeciwny: od połowy lat osiemdziesiątych ów odsetek konsekwentnie spada.

Po trzecie, Sullins nie skupia się tu już na odsetku pokrzywdzonych chłopców, lecz na liczbie wszystkich poszkodowanych niezależnie od płci. Czyżby więc autor nie tyle stawiał hipotezy i następnie je weryfikował, ile raczej torturował swoje dane, bardzo chcąc znaleźć sposób na stworzenie negatywnych skojarzeń wokół księży gejów?

Gwoli rzetelności przyznajmy: istnieją również inne świadectwa rozrastania się sieci nieformalnych relacji między homoseksualnymi księżmi w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych. Niektóre przytacza sam Sullins. Jak pogodzić to z przywołanymi już wynikami badań, które jasno mówią, że orientacja sama w sobie nie ma żadnego związku z pedofilią i przemocą seksualną?

Najwyraźniej nie chodzi tu o hetero- ani homoseksualność, lecz o niezdrowe relacje społeczne powstające w kościelnych instytucjach. Pisałem o tym wcześniej dla „Więzi”: „Zła formacja w seminariach, nadmierna władza części duchownych w ich społecznościach, przedkładanie ochrony wizerunku Kościoła nad dobro pokrzywdzonych, instytucjonalny bezwład i niechęć do zmian – […] w życiu heteroseksualnych księży mechanizmy te są obecne tak samo jak w życiu kapłanów homoseksualnych”. Do tego dochodzi nierówne traktowanie duchownych ze względu na orientację, które sprawia, że część homoseksualnych księży może czuć się bardziej osamotniona i częściej wikłać się w jeden z typów szkodliwych relacji z innymi kapłanami.

Innymi słowy, jeśli istniała jakakolwiek zależność między ukrytymi sieciami wewnątrzkościelnych powiązań a wykorzystaniem niepełnoletnich, to jej przyczyną były patologie instytucjonalne. Drogą wyjścia nie może tu być dyskryminowanie homoseksualnych księży i kandydatów do kapłaństwa, które nie tylko jest nieetyczne, lecz także rodzi nowe trudności, tworząc złudne poczucie rozwiązywania problemu i pogłębiając niesprawiedliwe relacje władzy. Zmienić się muszą struktury. Nie należy również zapominać, że zdecydowana większość ofiar to osoby zbyt młode, aby mogły budzić erotyczne zainteresowanie hetero-, homo- oraz biseksualistów – nie licząc bardzo małego odsetka dorosłych, którzy poza dowolną z tych orientacji odczuwają dodatkowo pociąg do dzieci.

Karykatura z 1822 roku przedstawiająca biskupa aresztowanego za kontakt seksualny z pewnym żołnierzem

Poważną wadą całego badania jest też to, że Paul Sullins nie konfrontuje swoich ustaleń z aktualną wiedzą seksuologiczną, przez co umacnia kolejne stereotypy. Na przykład na stronie 36 pisze, że gdy po roku 1983 amerykańskie dziewczęta zaczęły zastępować część chłopców w służbie przy ołtarzu, księża popełniający przestępstwa przeciw tej drugiej grupie „zwrócili się w stronę chłopców starszych, a nie dziewcząt”. Brzmi to tak, jakby tzw. sprawcom preferencyjnym było wszystko jedno, czy wykorzystują dziewięcio-, dwunasto-, czy piętnastolatka. A są to przecież zupełnie inne grupy młodych ludzi oraz inne rodzaje zaburzonych czy nienormatywnych pragnień seksualnych (niektórzy określiliby je odpowiednio mianem pedofilii, hebefilii i efebofilii). Sullins nie rozdziela także orientacji na osoby dorosłe od preferencji wobec dzieci, tym sposobem wspierając przestarzałe od kilku dekad przekonanie, jakoby mali chłopcy byli bardziej atrakcyjni dla homoseksualistów niż małe dziewczynki dla heteroseksualistów.

I wreszcie najgorszy z grzechów metodologicznych: niezrozumienie, jak liczy się współczynnik korelacji (czyli współwystępowania zjawisk) i co on oznacza. Na przykład na wykresie z 27 strony raportu autor podaje, że współczynnik korelacji między występowaniem „subkultur homoseksualnych” a wykorzystaniem wynosi 0,96. Najwidoczniej nigdy nie był na stronie „Spurious Correlations”, bo inaczej wiedziałby, że w USA korelacja na poziomie bliskim 100% występuje pomiędzy liczbą osób, które duszą się własną pościelą, a spożyciem sera na głowę. Albo że odsetek rozwodów w Maine z taką samą siłą wzrasta i spada wraz ze zmianami w konsumpcji margaryny [26]. Wiedząc to, Sullins może zdałby sobie sprawę, że wyjątkowo duża wartość korelacji wcale nie musi oznaczać realnej zależności.

Do takiego wyniku autor mógł dojść tylko na drodze elementarnych błędów statystycznych (ewentualnie celowej manipulacji). Wiele wskazuje, że rachował na wyjątkowo zawężonym zbiorze danych, w ramach którego każde pięciolecie reprezentowała pojedyncza liczba. A w takim przypadku – gdy zestawia się jedną dziesiątkę liczb z drugą dziesiątką – liczenie korelacji może być co najwyżej ćwiczeniem na studiach. Nie ma żadnego praktycznego sensu.

W dodatku ten hipotetyczny współczynnik korelacji o wartości 0,96 oznaczałby, że sama tylko wiedza o „subkulturach” pozwala niemal w stu procentach wyjaśniać, jak i dlaczego zmienia się liczba przypadków wykorzystania. Furda płeć osoby krzywdzonej, furda motywacja sprawcy, furda uciszanie poszkodowanych, furda przenoszenie z parafii do parafii, furda niedojrzałość seksualna seminarzystów, furda brak realnego kontaktu kleryków z zewnętrznym światem, furda wszystko. Jakie by to było piękne, prawda? Znamy jeden czynnik i to nam wystarcza, nie musimy brać pod uwagę praktycznie nic innego. Tyle że rzeczywistość społeczna nie jest taka prosta i tak oczywiste zależności właściwie w niej nie występują.

„Dla ludzi, którzy nienawidzą prawdy, prawda jest jak nienawiść”, powiada we wspominanej rozmowie Paul Sullins. Nie powstrzymam się od podobnej odpowiedzi, na takich samych prawach bon motu: „Jeżeli nie szanujesz wiedzy, wiedz, że nie będziesz szanowany”.

***

Za konsultację statystyczną w sprawie niektórych fragmentów wpisu dziękuję Marcie Marczykowskiej-Góreckiej.

Mojemu blogowi towarzyszy fanpage, do którego odwiedzania zachęcam.

***

[1] Wspomniane sześć tekstów to artykuły dla „Kontaktu” i „Więzi”, wpis blogowy przygotowany wspólnie z Michałem Zabdyrem-Jamrozem oraz trzy notki na fanpejdżu inspirowane wypowiedziami ks. Tomasza Brussego, Tomasza Terlikowskiego i Wojciecha Cejrowskiego.

[2] „The Sexual Revolution has been going on for my entire lifetime. Millions of people have been harmed by its empty promises”.

[3] „The increase or decrease in the percent of male victims correlated almost perfectly (.98) with the increase or decrease of homosexual men in the priesthood” (raport Ruth Institute, strony 3–4).

[4] Dokładny opis procedury badawczej znajduje się na ostatnich stronach pliku.

[5] Przykładowe wiadomości o różnicach między ochotnikami a całą populacją można znaleźć pod koniec tego tekstu.

[6] „The figures bolster the idea that more gay men have entered the priesthood in recent decades or at least that gay priests are now more open about their sexuality” (sondaż „Los Angeles Times”, tekst „15% Identify As Gay or ‘on Homosexual Side’”, strona 4).

[7] Tutaj sam Sullins (na 21 i 22 stronie raportu) wysuwa całkiem rozsądny kontrargument: dane John Jay College nie przesądzają, czy około 1980 roku do seminariów zaczęło się zgłaszać więcej homoseksualnych księży, czy może więcej seminarzystów zaczęło deklarować swoją orientację. Zastanawiające jest jednak, że nie skłoniło to autora do krytycznej refleksji nad własnymi wnioskami z analizy deklaracji z sondażu „Los Angeles Times”.

[8] „I don’t think that these results in any way imply that homosexual persons are natively inclined or internally inclined to commit abuse at a greater rate than heterosexual persons.

In fact, we know that that’s not the case. Most child abuse that happens in most settings is perpetrated by heterosexual males. It usually in families, and so I don’t think that in any way we can infer these results to something that generally happens with homosexual persons.

I do look at the influence of these homosexual subcultures in seminaries, in encouraging and promoting abuse”.